Image
Gods huis aan de Maas
11/11/2015
Sint Martinuskerk - Cuijk
Cuijk bezit een markant silhouet met drie torens: één van het vorige en twee van het huidige kerkgebouw. De sacristie van de huidige kerk werd namelijk tegen de toren aangebouwd die overbleef van de gotische pseudobasiliek uit de periode 1485-1520. Deze oude toren is in het bezit van de gemeente en herbergt sinds 1991 het oudheidkundig museum Ceuclum. In 1911 werdt begonnen met de bouw van de nieuwe kerk in neogotische stijl. Na invoering van de Grondwet van 1848, die onder meer de rooms-katholieken vrijheid van godsdienst garandeerde, werden er veel neogotische kerken gebouwd. De gotiek was van oorsprong een katholieke bouwstijl, zodat de keuze voor de neogotische stijl voor nieuwe katholieke kerken een logische was. De kerk werd op 11 november (feest van Sint Martinus) 1912 in gebruik genomen en de kerkwijding was op 1 mei 1916.
Geschiedenis
Uit het feit, dat Martinus patroonheilige werd, mag men afleiden dat de parochie al in de 9de eeuw werd opgericht. Rond het jaar 1000 werd het dekenaat Cuijk gesticht. Het eerste kerkgebouw verrees op de meest strategische plaats van Cuijk: het rivierduin langs de Maas. Hier hadden ook het Romeinse castellum en het kasteel van de Heren van Cuijk gestaan. Deze kerk was opgetrokken uit hout en werd in 1132 verwoest tijdens een strijd tussen de toenmalige Heer van Cuijk Herman en de Graaf van Holland Dirk VI. In 1136 kwam hiervoor in de plaats een Romaanse pijlerbasiliek. Deze brandde in 1480 af tijdens een oorlog tussen Brabant en Gelre, waarna de al genoemde gotische pseudobasiliek werd gebouwd. Na de vrede van Munster in 1648 kwam deze kerk in handen van de protestanten. De Franse bezetting in 1795 zorgde echter voor gelijkheid van godsdienst en bij wet werd geregeld dat de bezittingen van de voormalige staatskerken naar evenredigheid verdeeld moesten worden onder de plaatselijke kerkgenootschappen. In 1799 kregen de katholieken zo hun kerk weer in bezit.
Het gebouw
De kerk is een ontwerp van architect Casper Franssen (leerling van de beroemde architect P.J.H. Cuypers) en is gebouwd door aannemer Krekelberg uit Maasbracht voor een aanneemsom van 146.700 gulden. De ‘bouw-pastoor’ was A. Sengers, waarover later meer. Een gedurfde onderneming voor een parochie met maar 3000 parochianen!
De Martinuskerk is een neogotische kruisbasiliek en meet 55 bij 35 meter. De beide torens zijn 65 meter hoog. De plattegrond (kruis) staat symbool voor het lijden van Christus.
Alles streeft naar boven, leidt de blik naar de hemel. De architectuur helpt de gelovigen nader tot God te komen. Ook is er sprake van een zogenaamde oost-oriëntering; het koor is gericht op een punt dat in religieus opzicht belangrijk is, het oosten, waar de zon opkomt (Bijbels-symbolisch, Johannes 8:12 “Ik ben het licht der wereld. Wie mij volgt zal niet dwalen in het duister, maar zal het licht des levens hebben.”). Met het koor op het oosten en de ingangsportalen aan de westzijde wordt de gelovige van de hectische profane wereld buiten, door de kerk geleid, naar het koor waar de mis wordt gehouden.
Restauratie St.Martinuskerk.
Na de voltooing zijn er nog diverse keren reparaties en restauraties uitgevoerd. Als door een wonder heeft de kerk de Tweede Wereldoorlog overleefd, maar noodzakelijk onderhoud blijft. Het zal wel geen eeuwigdurende bouwplaats worden, alhoewel……..
In Keulen zeggen ze over hun Dom; “Wenn der DOM fertig ist, geht die Welt unter”.
Uurwerk
Met het uurwerk, dat van af 1926 volgens de Echo ‘naar alle windrichtingen den juisten tijd verkondigt’, had men in het begin nog al wat werk. Koster-organist van Riet moest iedere week het uurwerk opwinden. Daarvoor moest hij eerst naar het NS station om zijn horloge gelijk te zetten, dan terug naar de kerk, de noordertoren beklimmen en vervolgens het uurwerk gelijk zetten.
Zoals alle katholieke kerken is ook de Sint Martinuskerk Cuijk een ‘Bilderbuch’, een soort geïllustreerde Bijbel. Schilderijen, beelden en ornamenten vertellen het verhaal van Christus en zijn apostelen. Ook de vensters zijn onderdeel van deze pedagogiek.
Glas in lood ramen
Tijdens een rondgang door de kerk zullen u zeker de glas-in-lood ramen opvallen. De oorspronkelijke ramen van de kerk zijn nog te zien boven het hoofdaltaar. Ze beelden de zeven aanroepingen uit het Onze Vader af en zeven taferelen uit het leven van Sint Martinus. Ze zijn vervaardigd door het atelier Nicolas (Roermond, 1916-1918). Rechts daarvan, bij het H. Hartaltaar, het verhaal van het Laatste Avondmaal, de kruisiging van Jezus en de barmhartige Samaritaan. ln het zuidertransept is het huis van God afgebeeld. Bij het Maria-altaar afbeeldingen van de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs, de geboorte van Jezus en de neerdaling van de H. Geest. ln het noordertransept is een afbeelding van Petrus in het schip der Kerk.
Al deze ramen zijn na de tweede Wereldoorlog gemaakt door Max Weiss (Roermond 1948).
ln de kapel van de piëta hangt een gebrandschilderd raam, in 1952 ontworpen door de Cuijke kunstenaar René Smeets. Het is een afbeelding van de H. Martinus, omgeven door in Cuijk uitgeoefende ambachten.
Het hoofdaltaar
Het monumentale hoofdaltaar is in de jaren 1891 tot 1909 op eigen initiatief ontworpen door de Bossche beeldhouwer Hendrik van der Geld (1838-1914). Hij presenteerde zijn werk als 'Triptique'. In 1913 was het te zien op de Bossche Tentoonstelling van Kerkelijke Kunst en in hetzelfde jaar kreeg Van der Geld hiervoor op de Wereldtentoonstelling in Gent het 'Diplome de Grand Prix' en een bronzen medaille. Het hoofdaltaar is een groot drieluik hoogaltaar, ontworpen in de Vlaams-gotische stijl van de laat vijftiende eeuw. Het is uitgevoerd in eikenhout, In het houtsnijwerk zijn met veel gevoel voor schoonheid tweehonderd figuren afgebeeld. Er zijn bijvoorbeeld elf grote taferelen te zien uit het leven en van het lijden en sterven van Christus. Ook zijn vierentwintig kleine taferelen uit de Heilige Boeken van het Oude Verbond afgebeeld die, als symbolische voorafbeelding, betrekking hebben op de hoofdtaferelen van het Nieuwe Verbond. In het altaar bevindt zich een gesloten, ijzeren tabernakelkast en op de deur daarvan is Christus met de discipelen van Emmaüs afgebeeld, in koper gedreven en verguld. De twee zijaltaren zijn eveneens afkomstig uit het atelier van Van der Geld.
De wandschilderingen
De kleurige wandschilderingen dateren uit de periode 1933 -1935 en zijn ontworpen in het Utrechtse kunstatelier van H. Mengelberg. Behalve de kruiswegstaties die op de zijwanden zijn aangebracht, zijn er op de achterwand, op het koor en hoog langs de wanden vele voorstellingen te zien van figuren uit het Oude en Nieuwe Testament en de kerkgeschiedenis: aartsvaders, profeten en pausen. De uitvoerder van de schilderingen, J. Wilbrink, liet voor zijn afbeeldingen bij de bouw betrokken personen model staan. De man met de bril, bijvoorbeeld, is de toenmalige pastoor A. Sengers (St.-Gregorius) en architect C. Franssen is afgebeeld met de kerk in zijn handen (St.- Hiëronymus). De kunststijl is Art Deco.
Kerkbanken
Gezeten op de kerkbanken konden de bezoekers al dat moois aanschouwen. Nog niet zo heel lang geleden kenden veel kerken een pachtsysteem. Tegen betaling kon je een plek huren, hetzij voor langere tijd of eenmalig. In Cuijk gold dat laatste voor de klapstoelen, deze kostten destijds 3 cent per gebruik. Deze centen werden betaald aan Nelleke Jans die ‘Nelleke Cent’ werd genoemd. Wie gratis een mis wilde bijwonen kon plaats nemen op een van de armenbankjes bij de biechtstoelen.
De kerkportalen
Bij de laatste restauratie van de kerk is de doopkapel weer op de oorspronkelijke plaats in het portaal van de zuidertoren in gebruik genomen. Hierbij zijn weer de originele schilderingen zichtbaar gemaakt. In het portaal van de noordertoren zijn wandborden aangebracht met daarop de namen van pastoors die in de loop der eeuwen in de Martinusparochie hebben dienst gedaan.
Daar waren markante pastoors bij. Over pastoor Sengers werd, bij zijn 40 jarig priester jubileum in 1927, het volgende geschreven:
‘Hoe hij medestrijd in de rijen van hen, die het alcoholisme zien als een van de grootste kwalen van deze tijd’ en …
‘het feit dat de geachte jubilaris door het bestaan eener afdeeling van de R.K. tabaksbewerkersbond mogelijk te maken, onze arbeiders verwijderd hield van het goddelooze socialisme en hen behoedde voor afzakking naar materialisme en ongeloof’, verder…
‘ontelbaar zijn die vele verloren zonen, die hij binnenvoerde in het vaderhuis, al die Magdalena’s die hij wederom met God verzoende’.
Kom daar tegenwoordig nog eens om!
Zij allen flankeren het kruisbeeld van Jac Maris, dat in 1957 door de parochie aan de gemeente Cuijk was geschonken bij de opening van het nieuwe gemeentehuis.
Het severijn-orgel
Het schitterende orgel op het oksaal aan de westzijde van de kerk werd niet voor de Sint Martinuskerk gemaakt. Het instrument dateert uit de zeventiende eeuw en mag met recht een monument van internationale betekenis genoemd worden. Het is afkomstig uit Luik en werd hoogstwaarschijnlijk gebouwd door Andries Severijn.
Misschien is het Cuijkse orgel door Severijn gemaakt voor de benedictijner abdij van Saint-Laurent in Luik. Omdat de tooninscripties en de pijpfactuur zo duidelijk Severijns hand verraden, kan hij als maker van het instrument worden beschouwd. Als het Cuijkse instrument uit de kerk van Saint-Laurent afkomstig is, is het waarschijnlijk vóór 1650 gebouwd.
Uniek uit historisch oogpunt en geroemd om zijn klankrijkdom, opdat u naast het hemels licht (glas in lood) ook kunt genieten van hemelse klanken.
Met dank aan de schrijvers van het boek ‘Licht op de Martinus’, met name enkele citaten uit dit boek dat verder heel uitvoerig de bouw en interieur van de Sint Martinuskerk beschrijft. Ook zijn stukken tekst integraal overgenomen uit de folder ‘Gods huis aan de Maas’.
Oog in oog met de geschiedenis:
- Sint Martinuskerk Kerkstraat 8 5431 DH Cuijk
- website Martinus parochie
De kerk in 360 graden:
- Het werk van het atelier van der Geld bevindt zich hoofdzakelijk in het Bossche diocees en in kerken te Kleef en Keeken. Een groot altaar in Düsseldorf is in de Tweede Wereldoorlog verwoest. De Bossche Sint-Jacob bezit een belangrijke reeks kruiswegstaties van Van der Geld.
