Licht en kleur hadden in de middeleeuwen een religieuze betekenis. Het gekleurde licht dat door gebrandschilderde ramen in kerken naar binnen viel werd geassocieerd met het goddelijke licht. In dat licht openbaarde God zich aan de stervelingen. Van af de vroeggotiek paste men hiervoor zelfs de bouwwijze van de kerken aan. Door een combinatie van bestaande en nieuwe technieken kon men hoger bouwen en kwam er ruimte vrij voor hoge en grote vensters met veel lichtinval.

Sint Janskerk Gouda[/caption]

De Sint Janskerk in Gouda bezit de beroemde Goudse Glazen. Bij elkaar 2000 vierkante meter glas, in de zeventiende eeuw al aangeprezen als 'heerlijcke schoone Glasen' en in staat om een goddelijke atmosfeer te scheppen. De meest vooraanstaande leverancier van deze vensters was een Cuijkse jongen, Dirck Crabeth. Samen met zijn jongere broer Wouter heeft hij, door de ongeëvenaarde gebrandschilderde vensters, de Sint Janskerk tot een museum van glasschilderkunst gemaakt.

Dirck Crabeth was niet alleen een begenadigd glazenier, ook zijn tekeningen getuigen van een uitzonderlijk talent. Conservator oude kunst Museum Gouda Ewoud Mijnlieff: 'Je ziet een denker op papier'. Dirck Crabeth schetste op ware grootte. De ontwerpen voor het Koningsglas, waarop Filips II en zijn vrouw Mary Tudor zijn verwerkt in een voorstelling van het Laatste Avondmaal, halen, aan elkaar bevestigd, een lengte van meer dan 20 meter! Museum Gouda houdt het erop dat dit de grootste tekening ter wereld is.

Bijbelscene: Judith

Volgens directeur De Kleijn van Museum Gouda ging Dirck Crabeth niet alleen zwierig en speels te werk, maar ook vrijmoedig. In 'De Doop van Jezus door Johannes' zie je aan de oevers van de Jordaan gewoon knotwilgen uit de omgeving van Gouda. Onder de omstanders wordt geflirt, ergens rust een hand op een bil. Conservator Mijnlieff: 'Wanneer hij juist met die figuren op de achtergrond bezig is, is hij in zijn element'.

Dirck Crabeth tekende met opzet langgerekte figuren, wetend dat ze anders, gemonteerd in glas op grote hoogte, gezien van af de kerkvloer op dwergen zouden lijken. Details, zoals plooien en schaduwen, op de cartons met veel lijnen, arceringen en vegen weergegeven, wist hij goed over te brengen van tekening naar glas. Opvallend afwezig op de cartons is kleur. Die zou hij tot op het laatst voor zichzelf hebben gehouden.

De cartons (ontwerptekeningen) liggen tegenwoordig veilig in de klimaatkluis van de kerk, opgerold in roestvrijstalen kokers. Na ondeuglijke herstel-operaties in het verleden zijn ze recent opnieuw gerestaureerd. Door gebruik te maken van papier met dezelfde structuur als dat uit de tijd van Dirck Crabeth, strippen Japans papier aan de randen en het oude vertrouwde stijfsel is het proces van scheuren, vouwen en vlekken gestopt. Het atelier heeft er met 6 medewerkers 7 jaar aan gewerkt! Na restauratie zijn een aantal cartons gepresenteerd tijdens de expositie 'Schetsen van Schoonheid' in Museum Gouda en de Sint Janskerk.

De cartons krijgen we voorlopig niet meer te zien, maar de pracht van de vensters is nog altijd te bewonderen. Wie nu op een zonnige dag de voorstellingen uit de bijbel en de vaderlandse geschiedenis ziet gloeien zal het er mee eens zijn: goddelijker dan vandaag kan de lichtinval in de Sint Janskerk nauwelijks worden.