De gemeentehuizen van Cuijk
Nederland kent drie bestuurslagen; het Rijk, de provincie en de gemeente. Deze laatste is voor u als burger het meest zichtbaar. De gemeente heeft een open huishouding, dit betekent dat ze de bevoegdheid heeft ‘tot regeling en bestuur inzake de huishouding van de gemeente’. Het gemeentebestuur (de gemeenteraad, de burgemeester en het college van burgemeester & wethouders) neemt beslissingen die de directe leefomgeving van u raakt. Het afval-ophaalschema, de bouw van een nieuwe wijk, de verbouwing van de Schouwburg, de inrichting van een asielzoekerscentrum, noem maar op. De besluiten van het gemeentebestuur worden voorbereid en uitgevoerd door ambtenaren.
Gemeentebestuur en het ambtelijk apparaat hebben ruimte nodig om te werken en te vergaderen, dat doen ze doorgaans in een stadhuis, raadhuis of gemeentehuis.
Gemeentehuizen heb je in alle soorten en maten; soms (gedeeltelijk) gehuisvest in een historisch pand, sommige met totaal afwijkende architectuur (de architect vindt dan dat het vreemde de waardering voor het vertrouwde verhoogd…), welgestelde gemeenten zijn te herkennen aan uit de kluiten gewassen gemeentehuizen en Cuijk heeft een hele serie gemeentehuizen gehad.
Het huidige gemeentehuis staat aan het Louis Jansenplein, maar dat was niet altijd zo.
1865 – 1945
Op zoek naar een vast onderkomen werd halverwege de negentiende eeuw in de Maasstraat een pand gekocht (en gedeeltelijk afgebroken). In de ‘begrooting van kosten wegens het aankoopen van een huis en het inrigten van hetzelve voor een Raadhuis, cipierswoning en gevangenissen te Cuijk c.a.’ vinden we een bedrag van 2300 gulden voor deze aankoop en een bedrag van 6322 gulden voor de verbouwing.
Het verbouwde gemeentehuis
Gevangenis was wel een groot woord, eigenlijk waren het cellen. Met die cellen kon men afscheid nemen van het ‘Kroetegat’ in de oude kerktoren.
Vijf personen namen in 1865 hun intrek: de burgemeester, de secretaris, de ontvanger en twee veldwachters. In 1935 waren het er iets meer: burgemeester van de Mortel, secretaris Ebben, ontvanger Driessen, de ambtenaren ter secretarie Singendonk en Smits, gemeenteopzichter Bueters, gemeentebode van Gils en de veldwachters van Haren en van Dinten.
In 1945 werd het pand verlaten, het had in het laatste oorlogsjaar te veel schade opgelopen. Het Rijk keerde later een schadevergoeding uit van 5147 gulden voor het pand en 3250 gulden voor de inboedel.
Het gebouw werd in 1964 afgebroken om plaats te maken voor de Maasboulevard. Het Cuijks Archief bezit hier filmbeelden van. Het beeld van Jan van Cuijk uit de voorgevel heeft nog een tijd voor het viaduct gestaan, nu heeft het een plek voor het gemeentehuis aan het Louis Jansenplein.
De afbraak van het oude raadhuis in de Maasstraat (1964)
1945 – 1947
Gedurende deze korte periode is de in 1942 gebouwde ambtswoning als gemeentehuis gebruikt. Met passen en meten, dat wel. De secretarie werd ondergebracht in de woonkamer, in de achterkamer zetelde de secretaris en de ontvanger kreeg de keuken als werkruimte. De badkamer deed dienst als opslagruimte van bureau-artikelen. De burgemeester kon beschikken over de grote slaapkamer, de twee andere slaapkamers werden gebruikt voor het kadaster en registratuurkasten.
De raadsvergaderingen werden gehouden in de kamer van de burgemeester. De kamer van de secretaris diende ook als trouwzaal. Door het gebrek aan stoelen moesten de ambtenaren bij een trouwpartij wel hun stoelen afstaan en voor de duur van de dienst hun werk staande doen. Voor de raadsvergaderingen, die meestal in de avond plaatsvonden, verzamelde men ook alle beschikbare stoelen.
Dat kon zo natuurlijk niet duren, dus werd er gezocht naar een ander onderkomen met meer vierkante meters.
1947 – 1957
Voor de som van 1200 gulden per jaar kon de gemeente het oude notarishuis aan de Grotestraat 110, Huize Maasouwe, huren. Een pand met een grote hal, kelderruimten, vier kamers op de begane grond en vier kamers op de verdieping. Deze ruimte was voorlopig meer dan voldoende, in het begin werden zelfs lokalen doorverhuurd aan het Gewestelijk Arbeidsbureau en de Rijkspolitie.
Ambtelijk zweet in Huize Maasouwe
Al van af begin jaren vijftig werden er plannen ontwikkeld voor nieuwbouw, liefst in de kom van het dorp. Het personeelsbestand groeide en de nieuwe eigenaar van Huize Maasouwe had dringend behoefte aan ruimte voor eigen huisvesting en zijn opleidingsinstituut.
1957 – 1979
Tijdens de Sesamfeesten in 1957 werd het inmiddels vierde gemeentehuis in gebruik genomen. Het ontwerp was van architectenbureau Taen en Nix uit Utrecht. Dit bureau had een ruim gebouw ontworpen, bestaande uit een onderbouw met ingang aan de Molenstraat, een bel-etage, te bereiken via een brede trap aan het Louis Jansenplein en een verdieping. Gemeentewerken en Sociale Zaken kregen een plek in de onderbouw, de kamers van de burgmeester en de secretaris kwamen op de bel-etage, evenals de publieksbalie en de administratieve afdelingen. Het archief kreeg een plekje in de entre-sol. De verdieping was voor de trouwzaal, de raadszaal en de commissiekamer.
Op het dak van het nieuwe gemeentehuis.
De feestelijke opening op 01 augustus 1957 kreeg zelfs landelijk aandacht:
De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad 05-09-1957: De uit de kluiten gewassen gemeente beschikt nu over een stadhuis met de allure van een grootsteeds zakenpand. Waarom niet, bestuurlijke zaken worden in Cuijk zakelijk en efficiënt afgedaan. In de vrijstaande klokketoren heeft de plaatselijke industrie 25 klokken omhoog laten hijsen als blijk van erkentelijkheid en waardering voor zoveel voortvarendheid
Een prachtig gebouw in de kom van Cuijk, maar al snel (weer) te klein. Cuijk, de industrie, het inwonersaantal en het gemeentelijk apparaat maakten in de jaren vijftig en zestig een groeispurt door. Sociale Zaken werd extern gehuisvest, eerst in de Stationsstraat, later in het pand Victor Hugo aan de Molenstraat. Een aantal ‘inwoningen’ (Streekarchief, Maatschappelijk werk, Landbouwinspectie) werden beëindigd. Het was niet genoeg.
1979 – 2004
In 1979 werd het pand uitgebreid met een vleugel aan de zijde van de Molenstraat. Een ‘kantoorvleugel’ waarin de meeste afdelingen werden gehuisvest, behalve de afdelingen Burgerzaken en Interne zaken. In de ‘oudbouw’ werden drie wethouderkamers gebouwd en er kwam een lift. Op 6 juli 1979 werd deze aanbouw officieel geopend door de Commissaris van de Koningin.
Het gemeentehuis voor de verbouwing van 2004
Ruimtenood bleef het gemeentebestuur van Cuijk achtervolgen, als een schaduw. Aanvankelijk kon men dit nog oplossen met interne aanpassingen en verhuizingen, maar op het eind was de enige oplossing, nog meer vierkante meters!
De maquette van het verbouwde gemeentehuis.
2004 – 2022
Maar hoe dan? Een compleet nieuw gemeentehuis of verbouw/uitbreiding?
Nieuwbouw had twee nadelen: bouwen op een andere plek (de oude brandweerkazerne) en milieuaspecten. Het bestaande pand lag prominent aan het pas opgeknapte Louis Jansenplein, die centrale en zichtbare aanwezigheid zou verloren gaan bij nieuwbouw. Hergebruik van het gebouw betekende duurzaam en milieuvriendelijk bouwen. Geen nieuwbouw dus.
Hergebruik met uitbreiding betekende wel sloop van de bestaande ambtswoning aan de Stationsstraat. Begin 2002 werd daarmee begonnen evenals het omleggen van kabels en leidingen. Twee jaar duurde de verbouwing/uitbreiding, met een paar tegenvallers (zoals wel vaker bij bouwprojecten). Tekeningen waren niet volledig of bijgewerkt, een leemlaag in het terrein, een verrotte oude gevel, ingetrokken keurmerken enz. Maar in februari 2004 kon Cuijk trots zijn op haar nieuwe gemeentehuis. Niet alle ambtenaren kregen een plek in dit vernieuwde gebouw; het personeel van de buitendienst verhuisde naar de nieuwe gemeentewerf aan de Beversestraat en een gedeelte van het personeel van de afdeling Sociale en Arbeidszaken bleef in het Victor Hugo gebouw.
En nu is het eind 2021, de herindelingsverkiezingen zijn achter de rug. De gemeente Cuijk gaat op in de nieuwe gemeente Land van Cuijk. Het gemeentehuis van deze nieuwe gemeente komt in Boxmeer, kunnen ze daar een keer gaan verbouwen – uitbreiden – aanpassen. Het is nog niet duidelijk wat de functie wordt van het Cuijkse gemeentehuis, maar hoe dan ook, een verbouwinkje zal er wel inzitten.
Hans Peters